Sözlü Anlatımlar Nedir?
Sözlü kültür, sözlü gelenek veya geleneksel kültür kavramlarıyla da karşılanan sözlü anlatımlar, kuşaktan kuşağa veya aynı kuşak içinde aktarılan, edebî niteliği olan veya olmayan ve bütün halk tarafından davranış, tutum, norm ve inançların dayandığı referanslar olarak belirlenen ve bu bağlamda göndermeler içeren çeşitli anlatım biçimlerini içermektedir. Mitler, efsaneler, destanlar, halk hikâyeleri, fıkralar, deyimler, atasözleri, küfürler ve argo sözler, yeminler, selamlaşma şekillerine ilişkin ifadeler, ad ve lakaplar, sözlü tarih, halk şiiri bilinen sözlü anlatım biçimleridir. Sözlü anlatımlar, folklorun en önemli öğelerini içerir. Sözlü kültür ürünleri, antropoloji ve folklor gibi disiplinlerin katkısıyla büyük ölçüde kayda geçirilmiş ve giderek ulusal kültürün temeli olarak kabul edilmişlerdir. Öte yandan her halkın sözlü anlatım biçimleri, genel insanlık birikiminin önemli bir parçası sayılarak, UNESCO gibi uluslararası kültür kuruluşları tarafından somut olmayan kültürel mirasın içinde, korunması gereken insanlık değeri haline getirilmiştir. Ayrıca sözlü anlatım biçimleri, ait oldukları topluluğun tarihi için de bir kaynak niteliği kazanmış ve üzerlerinde yapılan çalışmalara tarih boyutu da eklenmiştir. Tarihsel kaynak değerinin yanında sözlü anlatım biçimleri, söylem incelemeleri yoluyla, ait oldukları topluluğun dil özelliklerinin ve söylem biçimlerinin de incelenebildiği zeminler haline gelmiş ve sadece folklor ve antropolojinin değil, edebiyat araştırmaları ve dilbilimin de zengin malzemeleri arasında yer almıştır.
Türkiye’de sözlü anlatım biçimleri üzerindeki ilk incelemeler, sözlü halk edebiyatı unsurlarının derlenmesi ve yazıya aktarılması biçiminde başladı. Özellikle Hamit Zübeyir Koşay, Pertev Naili Boratav, Eflâtun Cem Güney, Ahmet Caferoğlu, Ali Rıza Yalgın gibi araştırmacıların sözlü gelenek derlemeleri, 1940’lardan itibaren yayımlanmaya başladı ve zengin Türk halk kültürünün kanıtları olarak kayda geçti. Bu öncülerin kurumsallaştırdığı akademik ortam giderek gelişti ve özellikle Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi ile İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde kurulmuş bulunan kürsülerde yetişen araştırmacılar Türkiye’nin her bölgesinden zengin derlemeler yaparak sözlü anlatım biçimleri üzerine büyük bir literatürün oluşmasına katkıda bulundular. Daha sonra buna Anadolu Üniversitesi’nde yapılan çalışmalar da eklendi. Öte yandan Kültür Bakanlığı içinde yer alan Milli Folklor Dairesi ve daha sonra kurulan Halk Kültürü Araştırma ve Geliştirme Merkezi, kendi bünyesindeki araştırmacılar eliyle sistematik derlemelere giriştiler ve büyük bir envanter oluştu. Bu büyük envanter üzerinden bugün Türkiye halk kültürünün sahip olduğu sözlü gelenek büyük ölçüde kayıt altına alınmış ve araştırmacıların dikkatine sunulmuş bulunmaktadır.
Metnin tümüne "Sözlü Anlatımlar" isimli dokümandan ulaşılabilir.
Kaynak:
Duru, O.(haz.) (1997), Kısas-ı Enbiya. İstanbul: YKY
Emiroğlu, K. ve Aydın S.,(2003), Antropoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat.
Fığlalı, E.R, (1984), İmâmiye Şîası. Ankara: Selçuk Yayınları.