İzmit’te merkezde yer alan külliye, Kanûnî Sultan Süleyman ve II. Selim dönemlerinde vezirlik yapmış olan Pertev Paşa’nın isteği üzerine vefatından sonra kethüdâsı Sinan Ağa tarafından İstanbul-Şam-Bağdat sefer ve kervan yolunun kenarında Mimar Sinan’a yaptırılmıştır.

 

1579 yılında tamamlanan ve bir menzil külliyesi olan Pertev Paşa Külliyesi cami, çeşme, imaret, kervansaray, dükkânlar, hamam ve sıbyan mektebinden oluşmaktaysa da Mimar Sinan’ın tezkirelerinde sadece cami ile hamamın adı geçmektedir. Dağınık bir yerleşim planına sahip olan külliyeden günümüze yalnızca cami ve çeşme özgün haliyle ulaşmıştır.

 

 

Yenicuma Camii adıyla da anılan Pertev Paşa Camii geniş bir ihata duvarı ile çevrili avlunun ortasında yer almaktadır. Avluya üç yönde açılan basık kemerli kapılardan girilmekte, Batı’daki giriş üzerinde yapının tarihini veren tek satırlık bir kitâbe bulunmaktadır.

 

Caminin kuzeyinde yer alan şadırvan onikigen planlı olup üzeri sütunların taşıdığı geniş saçaklı bir çatı ile örtülüdür. Mukarnaslı başlıklara sahip sütunlar birbirine iki renkli taş geçmelerden oluşan yuvarlak kemerlerle bağlanmış ve her cepheye birer musluk bulunan mermer şebeke yerleştirilmiştir. Şadırvanın orijinal şebekelerinden iki tanesi kalmış olup ortasında sabunluk bulunan geometrik şebekeli düzenlemeye sahiptir.

 

 

Caminin kendi döneminden kalan mihrabı, minberi ve vaaz kürsüsü mermerden yapılmıştır. Dikdörtgen formlu ve üçgen alınlıklı mihrap dışa çıkıntılı biçimde inşa edilmiştir. Klasik bir görünüm taşıyan minberde geometrik ve bitkisel bezeme birlikte kullanılmıştır. Yan aynası bitkisel bezemeli olup ortasında geometrik bezemeli kafes oyma bir göbek bulunmaktadır. Caminin vaaz kürsüsü daha sade ele alınmıştır ve geometrik geçmeli korkuluklara sahiptir. Yapıda süsleme olarak ahşap, kalem işi ve alçı malzeme kullanılmıştır. Caminin içi ve son cemaat yeri son dönemde yapılan bitkisel kompozisyonlu kalem işleriyle bezenmiş olup içte alt sıra pencerelerinin üzerini bir yazı kuşağı çevrelemektedir.

 

 

Kaynak: TDV İslam Ansiklopedisi, “Pertev Paşa Külliyesi”