­ DAZKIRI HALILARI | Kültür Portalı

Dazkırı Halıları - Afyonkarahisar

El Sanatları

Asırlar boyu Anadolu, birçok medeniyete ev sahipliği yapmış, her medeniyet bu topraklarda izlerini ve zengin kültür mirasını bırakmıştır. Türkler bu zengin kültür değerlerinin üzerine gelmiş ve bunlara kendi değerlerini ilave etmişlerdir. Anadolu el sanatları işte bu nedenle çok değerlidir. Bir Anadolu kilimi ya da halısına bakıldığında renkler motifler ve desenler bize çok şeyler söyleyecektir. Düğüm düğüm, renk renk olmuş eserlerde; Anadolu insanının hüznünü, sancılarını, kederlerini ya da neşesini, eğlencesini, düğününü bulabilirsiniz. Utangaç beklentiler, neşeli kahkahalar veya yaslar, ağıtlar halı düğümlerinin arasında gizlenmiştir. Büyüleyici renk ve desenlerin arasında kendinizi Anadolu insanının biyografisi içinde dolaşırken bulabilirsiniz.

Anadolu’da yaşayan medeniyetler ve Orta Asya’dan gelen Türkmen boylarının geliş zamanı geldiği yer ya da konuşlandığı bölge gibi nedenlerle her yörenin halı ve kilimleri birbirinden farklılık arz etmektedir. Anadolu coğrafyasında motifleri, renkleri, desenleri birbirinden farklılık gösteren 50’nin üzerinde ünlenmiş halı çeşidi bulunmaktadır. Bunların kimisi canlı renklerle, kimisi de pastel renklerle bezenmiş; bazısı ipek, bazısı pamuk veya saf yünden imal edilmiştir. Kısacası doğadaki materyaller halı ve kilime esin kaynağı olmuştur. Yahyalı, Taşpınar, Milas, Bünyan, Döşemealtı, Dazkırı, Ladik, Kars, Yağcıbedir ve Hereke gibi isim ve yörelerle anılan Anadolu halısı düğümünden rengine, düğüm sayısından kullanılan materyale kadar birbirinden ayrı özelliklere sahip olmakla beraber zaman zaman birleştikleri motif ve desenler de bulunmaktadır.

Dazkırı coğrafi olarak; Ege ve Orta Anadolu’nun eşiğinde bulunan Acıgöl Bölgesi'nde konuşlanmış bir geçiş bölgesidir. Bölge coğrafyasıyla, iklimiyle, kültürüyle, yaşam biçimiyle, bu geçişi yansıtmaktadır. Hem Ege’yi, hem Akdeniz Göller Bölgesi’ni, hem de Orta Anadolu’yu Dazkırı yöresinde görebilirsiniz. Bu durum Dazkırı Halısı ve kilimlerine yansımaktadır. Dazkırı halısı, ne Yahyalı gibi canlı renklidir ne de Milas halısı gibi pastel renklidir. Dazkırı halısında genellikle renklerin koyu tonları kullanılır. Halı boyları, genellikle “yastık”, “seccade” veya “saf” denilen boyutlardadır. Ancak talebe göre “kelle” olarak üretimi yapılmaktadır. Desenler aslında sadece bölgeye özgü olmayıp değişik yörelerin motifleri veya desenleri aynı halıda buluşabilmektedir.

Yurdumuzda kendine özgü desen ve modeli olan Dazkırı halıları geçmişte kök boya ile boyanan iplerle dokunmuştur. Dazkırı halılarının gazelli, çarklı, kalemli ve bıçaklı gibi modelleri vardır. Dazkırı halıları kaba kalite halılar sınıfına girip genelde 35x40, 30x40 kalitelerindedir. Halının ipleri el eğirmesi (kirman ) olduğundan halının kalitesi ipi eğiren kişiye göre değişir. Dokuma özelliği yönünden desenler gayet düzenlidir. Halının ebatlarına ve ipin kalınlık incelik ayarına göre tek atkı veya çift atkı kullanılmaktadır. Halının hav yüksekliği 4-5 cm’dir. Dazkırı halısında zemin genelde kiremit kırmızısıdır. Zeminde fazla açık renk kullanılmamıştır. Halıda koyu renkler hakimdir ve aynı rengin tonları kullanılmıştır. Ayrıca göbekte kökal denilen kırmızı, lacivert, cam göbeği renkleri hakimdir. Dazkırı halıları motif özelliklerini doğadan almaktadır. Dazkırı halısının deseni ilk önceleri model kağıdı olmadığından hayali olarak halıya aktarılmış ve bu nesilden nesile sürüp gelmiştir. Yörede yaşayan insanlar bu halılara kendileri isimler koymuşlardır: kaz ayağı, çarklı, kalemli, kuşlu, cepli, ısıranlı, cıngıllı gibi... Genelde bir ana bordür küçük sedef çevresini çevrelemektedir. Yörede ana bordüre “tüfekli su” veya “büyük su”; sedeflere ise “menderes” veya “küçük su” denilmektedir.

Dazkırı’da halının motiflerinde büyük bir sadelik görülmektedir. Bitki ve hayvan motifleri halıya yansıtılmıştır. Yörede motif olarak kesinlikle bir arayış içine girilmemiş, geçmişte kullanılan motifler geçerliliğini sürdürmüştür. Böylelikle bu halılar nadide halılar arasına girmiştir. Merdiven şeklinde yapılan figürler Allah’a doğru yürüyüş gibi ilahi bir duyguyu anlatmaktadır. Halıyı dokuyan kişi kuşu sevdiği için kuş figürünü, abdest aldığı ibriği, kullandığı tüfeği, sevgiliye mektup yazdığı kalemi figür olarak kullanmıştır. Yöre halılarında malzemede kesinlikle hiçbir karışım kullanılmamış tamamen saf yünden yararlanılmıştır. Türkiye'nin hiçbir bölgesinde devamı sağlanamayan kök boyalı, el eğirmesi yünle dokunan halılar 150-200 yıl önceki malzeme özelliklerini korumuştur. Çok zahmetli olduğu halde halk sırf geleneklerini ve kaliteli halı imajını yıkmamak için çok büyük zahmetlere katlanmış kök boya ve el eğirmesi olayını en iyi şekilde uygulamıştır.

Yünden yapılan çözgülük, atkılık ve ilmelik ip, el ayarı ile çıkrık, kirman gibi ilkel araçlarla fabrika ayarında yapılmaktadır. Yörede kimyasal boya kullanılmayıp sadece lacivert renk elde edilmek amacıyla "indigo" denilen ithal boya maddesi kullanılmakta diğer bütün renkler doğadaki bitki kökü, bitki, yaprak ve çiçeklerden elde edilmektedir. Palamut kabuğundan sarı, tavşanaktan sarının tonları, ceviz kabuğundan kahverengi, bitki kökünden kökal, efelek kökünden sarı, soğan kabuğundan açık kırmızı, çaydan kirli beyaz, meşe elmasından koyu yeşil, boyalık otundan turuncu ve kahverengi elde edilir.

Görüntülenme Sayısı : 5054    Eklenme Tarihi : 06 Mart 2013 Çarşamba    Güncellenme Tarihi : 07 Ekim 2020 Çarşamba