Geleneksel Yemeğin Boyutları Ve Yemeğin Sesi

433 GELENEKSEL YEMEĞİN BOYUTLARI VE YEMEĞİN SESİ Doç. Dr. Çiğdem KARA 1 GİRİŞ Uzun bir süredir çevremdeki yemekle ilgili sesleri dinliyorum. Zira artık yemeğin değil, onun içinde bulunduğu ortamın; çoğu zaman gürültü olarak algıladığım; sesini daha çok işitiyo- rum. Örneğin yemekhanede, ne yediğimizden ziyade ortamın sesi daha baskın; genel mutfak alet ve gereçlerinin sesleri, servis arabalarının sesi, yemeğe gelenlerin sesi, havalandırma sesi, ortam müziği vb. Ama yıllar önce, yemeğin sesini dinlemiştim. O ilk sesin farkına vardığım andan itibaren yemek kültürünü keşfetmek, akademik bir iş olmakla birlikte, yapmaktan zevk aldığım bir şeye de dönüşmüştü: “bir iftar yemeği daveti hazırlıkları sırasında, ‘sarıyağ’/tereyağı kızdırıldık- tan sonra ılık tarhana çorbasının üstüne dökülüp tavada kalan yağın tam olarak alınabilmesi için çorbadan bir kaşık alınarak tavaya döküldüğü an” (Kılıç vd., 2003: 556). O büyülü anda bir sürü duyum çalışmıştı: Yağın ve çorbanın kokusu, buhar, ısı farkının sesi, kaşık-tava sürtünme sesi, ağız sulanması. Ayrıca ses ve görüntüyle, yağın çorbaya sonradan konmasının estetik gücünü, sıcakla kaynar arasındaki farkı ve ziyan etmemeyi de öğrenmiştim. İşte seslerin çekiciliği kadar, farklılaşmasının ayırdına varılması, bu bildirinin çıkış noktalarıdır. Peki, ses ve dinlemenin, bir yemek araştırmasındaki yeri nedir? Bildirinin üç amacı vardır: İlki, özellikle etnografik nitelikli yemek kültürü çalışmalarında araştırma boyutunu genişletmektir. İkinci amaç, yemeğin sergilenebilir yönlerini, koruma koşulla- rını yeniden düşünmekken, üçüncü amaç, yemek kültürü koruma çalışmalarında tam bir bağlam oluşturabilmek için duyusal boyutların da gerekliliğine dikkat çekmektedir. Bu amaçları gerçekleştirmek üzere, bildiri iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde, gele- neksel yemeğin hâlihazırda kullanılan araştırma boyutları; halkbilimi, antropoloji ve sosyolojinin temel bakış açıları, yemek sisteminin beş temel süreci ve icra aracı olarak yemeğin görünüşleri aracılığıyla sunulmaktadır. 1  Anadolu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, cigdemk@anadolu.edu.tr