Mevlana’nın Mesnevi’sinde Yılan ve Ejderha Motifi

27 MEVLANA’NIN MESNEVİ’SİNDE YILAN VE EJDERHA MOTİFİ Arş. Gör. Seda AKSÜT ÇOBANOĞLU 1 Mevlana, hayatı, şahsiyeti ve eserleri vasıtasıyla vermiş olduğu evrensel mesajlarıyla, yaşadığı XIII. yüzyıldan günümüze uzanan süreçte gerek Anadolu topraklarında gerek dünyada son derece önemli bir konuma sahip olan bir mutasavvıftır. Altı ciltlik eseri olan Mesnevi ’de dü- şüncelerini ve mesajlarını iletmek için hayvanlarla ilgili pek çok motife yer vermiştir. Bu hayvan- lardan biri de yılandır. Ancak eserde “ejderha”yı da yılanın büyüğü anlamında kullandığı için bu çalışmada Mevlana’nın yılanla ilgili ifadelerinin analizine ejderha 2 da dâhil edilecektir. Öncelikle yılanın tarih boyunca nasıl bir yere ve anlama sahip olduğu birkaç medeniyetten örnekle kısaca açıklanacak, daha sonra Mesnevi ’de yılanla ilgili dört müstakil hikâyeye ve diğer kullanımlardan örneklere kısaca yer verilerek yılan motifinin nasıl ele alındığı, yılanın özellikle İslam medeniyetin- deki anlamı ve tarihsel arka planı da göz önüne alınarak ortaya konmaya çalışılacaktır. Yılan, bir motif olarak ilkçağlardan itibaren pek çok medeniyetin sanat, bilim, edebiyat gibi çeşitli alanlarında sonsuzluk, ölümsüzlük, yeniden canlanma, korku gibi sembollerin karşılığı olarak yer almıştır. Yılanın sembolik anlamlarının çeşitliliği; kavisli hareketleri, deri değiştirmesi, tehlikeli dili, zehri, sesi gibi onun bazı temel özelliklerinden ileri gelir. Yılan, deri değiştirmesi ve dolayısıyla kendini sürekli olarak yenilemesi yönüyle ölümsüzlüğün ve yeniden hayat bulmanın sembolü olarak görülmüştür. Ayrıca bu özellikleriyle yılan büyüyen, solan, görüntüsünü yok eden ve yeniden doğan ay ile özdeşleştirilmiştir. 3 1  Arş. Gör., İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Türk Halk Edebiyatı Anabilim Dalı, seda.aksut@istanbul.edu.tr . 2  Ejderha, Türklere çok eski çağlarda Çin’den gelen bir motiftir. “Bu yaratık için Türkçede kullanılan en eski sözcük “buke”dir ve büyük yılan anlamındadır. Roux, ejderhanın yılan ile akraba olduğunu ve “yılanların kralı olduğunu” belirtmiştir. [Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar) , C. II, (Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1995), s. 566-567; Jean-Paul Roux, Eski Türk Mitolojisi , Çev. Musa Yaşar Sağlam, (Ankara: Bilgesu Yayıncılık, 2011), s. 68.] 3  Joseph Campbell, Batı Mitolojisi Tanrının Maskeleri , Çev. Kudret Emiroğlu, 2. Bs., (Ankara: İmge Kitabevi, 1996), s. 13.