­ SİVRİHİSAR BEŞ BACALI KİLİM | Kültür Portalı

Sivrihisar Beş Bacalı Kilim - Eskişehir

El Sanatları

Sivrihisar’ın kuzeyinde yer alan Karaburhan, Sarıkavak, Dümrek, Zey, güneyinde Yeni Doğan, İlyaspaşa köylerinde kadınlar tarafından dokunmaktadır. Sivrihisar’ın en tipik ve en tanınmış seccade örneklerindendir. Bu kilim seccadenin tasavvuftaki beş merhaleyi anlattığı, insan ruhundaki arınmayı gösterdiği söylenmektedir. Renkler olgunlaşmış ulvi bir uyum sağlamıştır. Çok ince bir işçilik hakimdir.

Kilimin dokumasına dişemekle başlanmaktadır. Üç sıra çubuktan sonra geniş bir su bulunur. Bordür süslemesine bölgede etek aynası denmektedir. Bordürde kullanılan süsleme motifine boynuzlu ayna denmekte olup, onun içinde de “Selvi” bulunur. Selvinin içine bir “Bödelek” yerleştirilmiştir. Kilimin yan kenarında testere dişi gibi “Kenar Suyu” vardır. Yan bordürler de “Etek Aynası”nın aynı biçimde süslemişlerdir. Yan bordürler ana desenden parmaklı dikey çizgilerle ayrılmıştır. Bu parmaklı ayırmaçlardan dört ayrı baca çıkar. Ortada bir düzlük bırakarak birer “büyük gagak” yaptıktan sonra birleşirler. Bunlar dört ayrı bacayı meydana getirirler. Bir de etek aynasının ortasından çıkan baca vardır. Beraberce beş bacayı teşkil ederler. 1,3,4 ve 5’inci bacaların içinde “Koç İçi” denilen desen vardır. Desen üst üste üç aynadan meydana gelir. Ortadaki aynanın boynuzlu ayna olduğu dikkati çeker. Yine koç içindeki bu aynalara “Kutu” da denilmektedir. Koç içinde kullanılan ”Akıtma” denilen bir motifin arınmayı simgelediği söylenmektedir. İkinci bacanın tamamının, diğerlerinin kısmen “Kabak Ayna”, “Top”, “Kedi Ayağı”, “Kurt İzi” gibi motiflerle doldurulduğu görülmektedir.

Renkleri tamamen doğal boyalardan yapılmaktadır. Kırmızı renk boya çilinden, mavi renk indigodan, yeşil renk eynik otundan, kahverengiler ceviz meyve kabuğundan, sarılar kurt odunundan elde edilir. Bacalı kilimin deseni Sivrihisarlılarca Sivrihisar Kalesi’ne atfedilmektedir. Kale kuşatılmış, günlerce muhasara altında kalmış, ancak ele geçirilememiştir. Ele geçirmek için bir Türk kızının kasıtlı olarak düşmana esir düşmesine karar verilir. Kıza belli simge ve işaretler öğretilir. Her simge ve işarete belli anlamlar verilmiş ve bu simgelerle işaretleri kullanarak kalenin planını bir kilime dokuması istenmiştir. Bu dokunan kilimlerden biri nasılsa kale dışına çıkacak ve Türkler bunu ele geçireceklerdir. Böylece kilimin desenlerinden nerede oklu, nerede atlı askerlerin bulunduğu öğrenilecek, bu plana göre saldırı düzenlenecektir. Kız, kale çevresinde dolanarak düşmana esir düşer. Kaleye giren kız, hemen ağacını (tezgâhını) hazırlar, subay ve askerlere kendilerine kilim dokuyacağını söyleyerek ip sağlar. Bu arada kalenin içinde gezerek planı kafasında oluşturur. Kalenin planını simge ve işaretlerle anlatan desenleri kale planına göre yerleştirip kilimleri dokur. Düşünüldüğü gibi bu kilimlerden kale dışına çıkan olur. Kilimi ele geçiren Türkler, simge ve işaretleri çözümleyerek saldırı planı hazırlarlar. Kalenin içini adım adım öğrenen Türkler saldırıya geçerler ve bir türlü ele geçirilemeyen kale “Bacalı Seccade” sayesinde fethedilir. 

Kaynaklar: ACAR, Belkıs Balıkesir Yüncü Yörükleri Yapı Kredi Yayınları Sanat Dünyamız Dergisi Sayı:18 İstanbul, 1980 (ACAR) BALPINAR, Belkıs Kilim, Cicim, Zili, Sumak, Türk Düz Dokuma Yaygıları İstanbul, 1982 DURUL, Yusuf Türk Kilim Motifleri Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları Sayı 62 Ankara, 1987 BAYRAKTAR, Suzan Eskişehir ve Çevresi Halı Kilim ve Düz Dokuma Yaygıları Vakıflar Dergisi XXI , 1990 ERBERK, Güran Kilim Kataloğu No:1 Selçuk A.Ş. Yayını İstanbul, 1990 GÖRGÜNAY KIRZIOĞLU, Prof.Dr. Neriman Eşme Kilimleri Atatürk Kültür Merkezi Yayını Sayı:78 Ankara. 1994 1.Uluslararası Eşme Kilim Festivali Sempozyumu Bildirileri Turizm Geliştirme Vakfı Yayını Ankara, 1995 ÖZÜDOĞRU, Şerife Silifke ve Sivrihisar Yörüklerinde Kilim,Peşkir ve Kuşak Örnekleri Anadolu Sanat Nisan 1996, Sayı 5, Sayfa 156-172 BARAZ, Nesrin Eskişehir’in Halkbilimsel Değerleri – I s.61-63 Anadolu Üniversitesi Yayınları No:1181 Eskişehir, 2000 AYTAÇ, Çetin El Dokumacılığı Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları İstanbul, 2000 KESKİN, Orhan Bütün Yönleriyle Sivrihisar, s.114-118 İstanbul, 2001

Görüntülenme Sayısı : 3705    Eklenme Tarihi : 03 Şubat 2017 Cuma    Güncellenme Tarihi : 09 Aralık 2020 Çarşamba